آموزه‌های اعتقادی و عبادی از نگاه صحیفه سجادیه| ۲۹
توبه باید راستین و حقیقی باشد، چنین توبه‌ای شکسته نمی‌شود، ولی توبه عاریه‌ای متزلزل و شکست‌پذیر است. امام(ع) در این فراز از چنین توبه‌ای فاصله می‌گیرد، به سوی خدا پناه می‌برد و از درگاه الهی می‌خواهد که توبه‌اش را بدون شکست و تکرار قرار دهد. ۶- در دعای سی و یکم که از آغاز تا انجام آن مناجات برای توبه است، در بند ۱۴ و ۱۵ چنین می‌خوانیم:
«اللّهُمّ إِنّي أَتُوبُ إِلَيْكَ فِي مَقَامِي هَذَا مِنْ كَبَائِرِ ذُنُوبِي وَ صَغَائِرِهَا، وَ بَوَاطِنِ سَيّئَاتِي وَ ظَوَاهِرِهَا، وَ سَوَالِفِ زَلّاتِي وَ حَوَادِثِهَا، توبةَ مَنْ لَا يُحَدِّثُ نَفْسَهُ بِمَعْصِيَةٍ، وَ لَا يُضْمِرُ أَنْ يَعُودَ فِي خَطِيئَةٍ وَ قَدْ قُلْتَ - يَا إِلَهِي - فِي مُحْكَمِ كِتَابِكَ إِنَّكَ تَقْبَلُ التّوْبَةَ عَنْ عِبَادِكَ، وَ تَعْفُو عَنِ السّيّئَاتِ، وَ تُحِبُّ التّوّابِينَ، فَاقْبَلْ تَوْبَتِي كَمَا وَعَدْتَ؛
خدایا! با توبه و انابه به سویت رو می‌آورم و اینک در موقعیّتی هستم که دچار گناهان بزرگ و کوچک، نهان و آشکار و لغزش‌های دیرین و تازه می‌باشم. توبه‌ای می‌کنم آن‌گونه که اندیشه گناه در دل نگذرد و خیال بازگشت به خطا در سر نپرورانم - ای خدای من! - تو در کتاب محکم خویش فرموده‌ای که توبه را از بندگانت می‌پذیری و گناهان را می‌بخشی و توبه‌کاران را دوست می‌داری، پس توبه‌ام را طبق وعده‌ات بپذیر.»
شرح کوتاه
عبارت فوق در مرحله اول حاکی است که توبه باید عمیق و کامل از همه گناهان، از کوچک و بزرگ، آشکار و نهان، دیرین و تازه باشد و عمق توبه به گونه‌ای باشد که ریشه‌های گناه را بسوزاند، به گونه‌ای که حتی انسان فکر گناه و خیال بازگشت به گناه را نکند.
این مطلب در بند ۱۲۶ از دعای ۴۷ نیز به این صورت آمده: «خدایا توبه کامل و راستین نصیبم کن. توبه‌ای که در پرتو آن، هیچ گناه از کوچک و بزرگ، از آشکار و نهان را برایم باقی نگذاری.»
در مرحله بعد سخن از کیفیت توبه است که به گونه‌ای راستین باشد که در پیشگاه الهی پذیرفته شود که از آن به شرط کمال توبه تعبیر می‌شود و چنان که در بالا اشاره شده قرآن مسئله قبولی توبه را بسیار مطرح کرده و خداوند وعده داده که توبه راستین را قبول می‌کنم[1] و از لغزش‌های توبه‌کاران می‌گذرم و نیز وعده داده که خداوند توبه‌کنندگان را دوست دارد. از جمله در آیه ۲۲۲ بقره می‌خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ؛ خداوند توبه‌کنندگان و (نیز) پاکان را دوست می‌دارد.» آنگاه امام نتیجه می‌گیرد و از ژرفای وجود به خدا عرض می‌کند: پس توبه مرا بپذیر، همان‌گونه که در قرآنت به آن وعده داده‌ای.
۷- و در بند ۲۰ و ۲۲ از دعای سی و یکم می‌خوانیم:
«اللّهُمّ أَيُّمَا عَبْدٍ تَابَ إِلَيْكَ وَ هُوَ فِي عِلْمِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ فَاسِخٌ لِتَوْبَتِهِ، وَ عَائِدٌ فِي ذَنْبِهِ وَ خَطِيئَتِهِ، فَإِنّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَكُونَ كَذَلِكَ، فَاجْعَلْ تَوْبَتِي هَذِهِ توبَةً لَا أَحْتَاجُ بَعْدَهَا إِلَى توبَةٍ، تَوبَةً مُوجِبَةً لِمَحْوِ مَا سَلَفَ، وَ السَّلَامَةِ فِيمَا بَقِيَ.
اللّهُمَّ وَ إِنّي أَتُوبُ إِلَيْكَ مِنْ كُلِّ مَا خَالَفَ إِرَادَتَكَ، أَوْ زَالَ عَنْ مَحَبَّتِكَ مِنْ خَطَرَاتِ قَلْبِي، وَ لَحَظَاتِ عَيْنِي، وَ حِكَايَاتِ لِسَانِي، تَوبَةً تَسْلَمُ بِهَا كُلُّ جَارِحَةٍ عَلَى حِيَالِهَا مِنْ تَبِعَاتِكَ ...؛
خدایا! هر بنده‌ای که با توبه و بازگشت به سویت آید، با این که از روی علم غیبت آگاه هستی که او توبه‌اش را می‌شکند و بار دیگر به گناه و خطاهایش بازگردد پس من از این که چنین باشم، به تو پناه می‌آورم. پس این توبه مرا آن‌چنان کن که پس از توبه، به توبه دیگر نیازمند نباشم، توبه‌ای که موجب پاک‌سازی از گناهان گذشته و پاک نگهداری از گناهان آینده می‌شود.
خدایا! من از هر چه که برخلاف خواست تو و به دور از قلمرو محبّت تو است، به سوی تو توبه می‌کنم، توبه از خطورهای (انحرافی) قلبم و نگاه‌های مرموز چشمم و گفتارهای لغزنده زبانم، چنان توبه‌ای که هر یک از اعضاء بدنم، به سهم خود، از خشم و قهر دردناک کیفرهایت سالم بماند و از عذابی که متجاوزان از آن هراس دارند، ایمن گردد.»
شرح کوتاه
توبه باید راستین و حقیقی باشد، چنین توبه‌ای شکسته نمی‌شود، ولی توبه عاریه‌ای متزلزل و شکست‌پذیر است. امام(ع) در این فراز از چنین توبه‌ای فاصله می‌گیرد، به سوی خدا پناه می‌برد و از درگاه الهی می‌خواهد که توبه‌اش را بدون شکست و تکرار قرار دهد. آری! رهروی در راه توبه حقیقی به قدری لغزنده است که هر لحظه نیاز به امداد الهی است و باید به درگاه او پناهنده شد تا در پناه او بتوان بر این لغزش‌ها پیروز شد.
امام(ع) توبه‌ای را می‌خواهد که موجب نابودی گناهان پیشین و سلامت نفس برای ترک گناه در آینده گردد؛ یعنی توبه راستین و بی‌دغدغه.
نیز امام(ع) از درگاه الهی توبه‌ای را می‌طلبد که باعث ترک هرگونه چیزی که مخالف اراده خدا است گردد و از محو محبّت الهی جلوگیری کند. همچون توبه از خطورهای انحرافی قلب و ذهن، نگاه‌های انحرافی چشم، لغزش‌های زبان و به طور کلّی توبه‌ای که موجب سلامت همه اعضاء بدن از خشم الهی و ایمنی از عذاب خدا شود.
روشن است که چنین توبه‌ای کامل و عمیق است و در پرتو آن می‌توان حتی فضای ذهن و خیال را پاک نگه داشت و کانون فطرت و درون وجود را سالم نمود. وقتی که این کانون سالم بماند به تبع آن حالات، نیّت‌ها، تصمیم‌ها و اعضاء و حرکات، همه و همه سالم می‌مانند و درخت توبه به ثمر می‌نشیند، گل‌ها و میوه‌های لذیذ خود را به نحو احسن اهدا می‌نماید، موجب سربلندی خود و همراهان می‌شود و صاحبش را به اوج کمال و فرزانگی می‌رساند.
۸- توبه در زمان‌های ممتاز مانند آغاز هرماه، ماه رمضان و روز عید فطر و... به خصوص از امتیاز خاصّی برخوردار است. از این‌رو؛
الف: در بند ۶ از دعای چهل و سوم (دعای رؤیت هلال) می‌خوانیم:
«وَ وَفِّقْنَا فِيهِ لِلتَّوْبَةِ؛
خدایا در این روز ما را به توبه کردن توفیق ده.»
ب: در بند ۵۲ از دعای چهل و پنجم (دعای روز عید فطر) می‌خوانیم:
«اَللَّهُمَّ إِنَّا نَتُوبُ إِلَيْكَ فِي يَوْمَ فِطْرِنَا اَلَّذِي جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِينَ عِيداً؛
خدایا! ما به درگاهت توبه و بازگشت می‌کنیم در این روز فطر که آن را عید و جشن و شادی مؤمنان قراردادی.»
شرح کوتاه
برای انجام ارزش‌ها، در مکان‌های ممتاز مثل کنار کعبه، در حرم پیامبر(ص) و امامان(ع)، در مساجد و مکان‌های محترم و همچنین در زمان‌های ممتاز مانند روزهای اعیاد اسلامی، شب قدر، روز مبعث، جمعه، روزهای جشن و سرور مسلمين، امتیازات و درجات ویژه‌ای هست. بر همین اساس توبه در این روزها و شب‌های مبارک، به پذیرش احسن و به درجات كمال، نزدیک‌تر است؛ و در دو فراز فوق که مربوط به اول ماه، به ویژه اول ماه رمضان و نیز روز عید فطر است، امام (ع)به ما می‌آموزد که در فکر توبه باشیم، از درگاه الهی، توفيق آن را درخواست کنیم و در روز عید و سرور که بیشتر مشمول فضل و کرم خدا است، به توبه روی آوریم که قطعاً به قبولی آن و وصول به درجات عالی آن خواهیم رسید. توبه‌ای که مطابق ذیل دعای فوق (بند ۵۲) از هرگونه گناه انجام شده، زشتی گذشته و نیّت بد، مصون باشد، توبه قاطع و راستینی که برگشت و تزلزل در آن نباشد و توبه‌ای که موجب قبولی و خشنودی خدا گردد.
۹- در بند ۱۰ از دعای چهل و پنجم می‌خوانیم:
«أَنْتَ الَّذِي فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى عَفْوِكَ، وَ سَمّيْتَهُ التَّوْبَةَ، وَ جَعَلْتَ عَلَى ذَلِكَ الْبَابِ دَلِيلاً مِنْ وَحْيِكَ لِئَلَّا يَضِلُّوا عَنْهُ، فَقُلْتَ تَبَارَكَ اسْمُكَ تُوبُوا إِلَى اللّهِ توبَةً نَصُوحاً ...؛
خدایا! این تویی که دری از عفو و بخششت را به روی بندگانت گشوده‌ای و نام آن را باب توبه نهاده‌ای و نشانه‌ای به سوی این در از وحی خود نصب کرده‌ای تا کسی آن در را گم نکند و تو ای بلند مقام [در قرآنت آیه 8 سوره تحریم] فرموده‌ای: به سوی خدا توبه کنید، توبه راستین و خالص.»
شرح کوتاه
از نعمت‌ها و باب‌های بزرگ و ممتاز و پرمهری که خداوند به بندگانش ارزانی داشته و آن را به روی بندگانش گشوده، مسئله توبه است؛ بنابراین باید از این نعمت فوق‌العاده، بهره ببریم، با دستیابی به این نعمت، خود را پاکیزه درگاه الهی سازیم و از کفران چنین نعمتی دوری نموده و بهراسیم. نعمتی که خداوند علامتی برای گم نشدن از آن و گم نکردن آن نصب نموده و آن، نعمت توبه است که نشانه‌هایش که از سوی پیامبر(ص) تعیین شده، پشیمانی از گناهان سابق، تصمیم بر ترک گناه آینده و ادای حق‌الله و حق‌النّاس است و وحى الهى از هر سو ما را به سوی آن فرا می‌خواند. از جمله قرآن خطاب به مؤمنان می‌فرماید: «به سوی خدا بازگشت نموده و با توبه راستین»، زیر پوشش الطاف خاص و ممتاز الهی درآیید که در این صورت به سعادت ابدی خواهید رسید.
به راستی چقدر مایه بدبختی و سیه‌روزی است که انسان، به این ندای الهی پشت کند و از چنین فتح بابی که سراسر آن لطف و عنایت و بخشایندگی خدای مهربان است چشم‌پوشی نماید. زهی تیرگی و بی‌توفیقی! ولی خوشا به سعادت کسی که در پرتو توبه راستین خود را به این باب ممتاز و عفو جهان شمول واصل نماید.
پی‌نوشت
[1]. در این باره به آیات ۱۶۰ بقره، ۳ و ۱۰۴ توبه، ۳۷ بقره و آیاتی که کلمه «توّاب» در آن‌ها آمده مراجعه شود.
«اللّهُمّ إِنّي أَتُوبُ إِلَيْكَ فِي مَقَامِي هَذَا مِنْ كَبَائِرِ ذُنُوبِي وَ صَغَائِرِهَا، وَ بَوَاطِنِ سَيّئَاتِي وَ ظَوَاهِرِهَا، وَ سَوَالِفِ زَلّاتِي وَ حَوَادِثِهَا، توبةَ مَنْ لَا يُحَدِّثُ نَفْسَهُ بِمَعْصِيَةٍ، وَ لَا يُضْمِرُ أَنْ يَعُودَ فِي خَطِيئَةٍ وَ قَدْ قُلْتَ - يَا إِلَهِي - فِي مُحْكَمِ كِتَابِكَ إِنَّكَ تَقْبَلُ التّوْبَةَ عَنْ عِبَادِكَ، وَ تَعْفُو عَنِ السّيّئَاتِ، وَ تُحِبُّ التّوّابِينَ، فَاقْبَلْ تَوْبَتِي كَمَا وَعَدْتَ؛
خدایا! با توبه و انابه به سویت رو می‌آورم و اینک در موقعیّتی هستم که دچار گناهان بزرگ و کوچک، نهان و آشکار و لغزش‌های دیرین و تازه می‌باشم. توبه‌ای می‌کنم آن‌گونه که اندیشه گناه در دل نگذرد و خیال بازگشت به خطا در سر نپرورانم - ای خدای من! - تو در کتاب محکم خویش فرموده‌ای که توبه را از بندگانت می‌پذیری و گناهان را می‌بخشی و توبه‌کاران را دوست می‌داری، پس توبه‌ام را طبق وعده‌ات بپذیر.»
شرح کوتاه
عبارت فوق در مرحله اول حاکی است که توبه باید عمیق و کامل از همه گناهان، از کوچک و بزرگ، آشکار و نهان، دیرین و تازه باشد و عمق توبه به گونه‌ای باشد که ریشه‌های گناه را بسوزاند، به گونه‌ای که حتی انسان فکر گناه و خیال بازگشت به گناه را نکند.
این مطلب در بند ۱۲۶ از دعای ۴۷ نیز به این صورت آمده: «خدایا توبه کامل و راستین نصیبم کن. توبه‌ای که در پرتو آن، هیچ گناه از کوچک و بزرگ، از آشکار و نهان را برایم باقی نگذاری.»
در مرحله بعد سخن از کیفیت توبه است که به گونه‌ای راستین باشد که در پیشگاه الهی پذیرفته شود که از آن به شرط کمال توبه تعبیر می‌شود و چنان که در بالا اشاره شده قرآن مسئله قبولی توبه را بسیار مطرح کرده و خداوند وعده داده که توبه راستین را قبول می‌کنم[1] و از لغزش‌های توبه‌کاران می‌گذرم و نیز وعده داده که خداوند توبه‌کنندگان را دوست دارد. از جمله در آیه ۲۲۲ بقره می‌خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ؛ خداوند توبه‌کنندگان و (نیز) پاکان را دوست می‌دارد.» آنگاه امام نتیجه می‌گیرد و از ژرفای وجود به خدا عرض می‌کند: پس توبه مرا بپذیر، همان‌گونه که در قرآنت به آن وعده داده‌ای.
۷- و در بند ۲۰ و ۲۲ از دعای سی و یکم می‌خوانیم:
«اللّهُمّ أَيُّمَا عَبْدٍ تَابَ إِلَيْكَ وَ هُوَ فِي عِلْمِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ فَاسِخٌ لِتَوْبَتِهِ، وَ عَائِدٌ فِي ذَنْبِهِ وَ خَطِيئَتِهِ، فَإِنّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَكُونَ كَذَلِكَ، فَاجْعَلْ تَوْبَتِي هَذِهِ توبَةً لَا أَحْتَاجُ بَعْدَهَا إِلَى توبَةٍ، تَوبَةً مُوجِبَةً لِمَحْوِ مَا سَلَفَ، وَ السَّلَامَةِ فِيمَا بَقِيَ.
اللّهُمَّ وَ إِنّي أَتُوبُ إِلَيْكَ مِنْ كُلِّ مَا خَالَفَ إِرَادَتَكَ، أَوْ زَالَ عَنْ مَحَبَّتِكَ مِنْ خَطَرَاتِ قَلْبِي، وَ لَحَظَاتِ عَيْنِي، وَ حِكَايَاتِ لِسَانِي، تَوبَةً تَسْلَمُ بِهَا كُلُّ جَارِحَةٍ عَلَى حِيَالِهَا مِنْ تَبِعَاتِكَ ...؛
خدایا! هر بنده‌ای که با توبه و بازگشت به سویت آید، با این که از روی علم غیبت آگاه هستی که او توبه‌اش را می‌شکند و بار دیگر به گناه و خطاهایش بازگردد پس من از این که چنین باشم، به تو پناه می‌آورم. پس این توبه مرا آن‌چنان کن که پس از توبه، به توبه دیگر نیازمند نباشم، توبه‌ای که موجب پاک‌سازی از گناهان گذشته و پاک نگهداری از گناهان آینده می‌شود.
خدایا! من از هر چه که برخلاف خواست تو و به دور از قلمرو محبّت تو است، به سوی تو توبه می‌کنم، توبه از خطورهای (انحرافی) قلبم و نگاه‌های مرموز چشمم و گفتارهای لغزنده زبانم، چنان توبه‌ای که هر یک از اعضاء بدنم، به سهم خود، از خشم و قهر دردناک کیفرهایت سالم بماند و از عذابی که متجاوزان از آن هراس دارند، ایمن گردد.»
شرح کوتاه
توبه باید راستین و حقیقی باشد، چنین توبه‌ای شکسته نمی‌شود، ولی توبه عاریه‌ای متزلزل و شکست‌پذیر است. امام(ع) در این فراز از چنین توبه‌ای فاصله می‌گیرد، به سوی خدا پناه می‌برد و از درگاه الهی می‌خواهد که توبه‌اش را بدون شکست و تکرار قرار دهد. آری! رهروی در راه توبه حقیقی به قدری لغزنده است که هر لحظه نیاز به امداد الهی است و باید به درگاه او پناهنده شد تا در پناه او بتوان بر این لغزش‌ها پیروز شد.
امام(ع) توبه‌ای را می‌خواهد که موجب نابودی گناهان پیشین و سلامت نفس برای ترک گناه در آینده گردد؛ یعنی توبه راستین و بی‌دغدغه.
نیز امام(ع) از درگاه الهی توبه‌ای را می‌طلبد که باعث ترک هرگونه چیزی که مخالف اراده خدا است گردد و از محو محبّت الهی جلوگیری کند. همچون توبه از خطورهای انحرافی قلب و ذهن، نگاه‌های انحرافی چشم، لغزش‌های زبان و به طور کلّی توبه‌ای که موجب سلامت همه اعضاء بدن از خشم الهی و ایمنی از عذاب خدا شود.
روشن است که چنین توبه‌ای کامل و عمیق است و در پرتو آن می‌توان حتی فضای ذهن و خیال را پاک نگه داشت و کانون فطرت و درون وجود را سالم نمود. وقتی که این کانون سالم بماند به تبع آن حالات، نیّت‌ها، تصمیم‌ها و اعضاء و حرکات، همه و همه سالم می‌مانند و درخت توبه به ثمر می‌نشیند، گل‌ها و میوه‌های لذیذ خود را به نحو احسن اهدا می‌نماید، موجب سربلندی خود و همراهان می‌شود و صاحبش را به اوج کمال و فرزانگی می‌رساند.
۸- توبه در زمان‌های ممتاز مانند آغاز هرماه، ماه رمضان و روز عید فطر و... به خصوص از امتیاز خاصّی برخوردار است. از این‌رو؛
الف: در بند ۶ از دعای چهل و سوم (دعای رؤیت هلال) می‌خوانیم:
«وَ وَفِّقْنَا فِيهِ لِلتَّوْبَةِ؛
خدایا در این روز ما را به توبه کردن توفیق ده.»
ب: در بند ۵۲ از دعای چهل و پنجم (دعای روز عید فطر) می‌خوانیم:
«اَللَّهُمَّ إِنَّا نَتُوبُ إِلَيْكَ فِي يَوْمَ فِطْرِنَا اَلَّذِي جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِينَ عِيداً؛
خدایا! ما به درگاهت توبه و بازگشت می‌کنیم در این روز فطر که آن را عید و جشن و شادی مؤمنان قراردادی.»
شرح کوتاه
برای انجام ارزش‌ها، در مکان‌های ممتاز مثل کنار کعبه، در حرم پیامبر(ص) و امامان(ع)، در مساجد و مکان‌های محترم و همچنین در زمان‌های ممتاز مانند روزهای اعیاد اسلامی، شب قدر، روز مبعث، جمعه، روزهای جشن و سرور مسلمين، امتیازات و درجات ویژه‌ای هست. بر همین اساس توبه در این روزها و شب‌های مبارک، به پذیرش احسن و به درجات كمال، نزدیک‌تر است؛ و در دو فراز فوق که مربوط به اول ماه، به ویژه اول ماه رمضان و نیز روز عید فطر است، امام (ع)به ما می‌آموزد که در فکر توبه باشیم، از درگاه الهی، توفيق آن را درخواست کنیم و در روز عید و سرور که بیشتر مشمول فضل و کرم خدا است، به توبه روی آوریم که قطعاً به قبولی آن و وصول به درجات عالی آن خواهیم رسید. توبه‌ای که مطابق ذیل دعای فوق (بند ۵۲) از هرگونه گناه انجام شده، زشتی گذشته و نیّت بد، مصون باشد، توبه قاطع و راستینی که برگشت و تزلزل در آن نباشد و توبه‌ای که موجب قبولی و خشنودی خدا گردد.
۹- در بند ۱۰ از دعای چهل و پنجم می‌خوانیم:
«أَنْتَ الَّذِي فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى عَفْوِكَ، وَ سَمّيْتَهُ التَّوْبَةَ، وَ جَعَلْتَ عَلَى ذَلِكَ الْبَابِ دَلِيلاً مِنْ وَحْيِكَ لِئَلَّا يَضِلُّوا عَنْهُ، فَقُلْتَ تَبَارَكَ اسْمُكَ تُوبُوا إِلَى اللّهِ توبَةً نَصُوحاً ...؛
خدایا! این تویی که دری از عفو و بخششت را به روی بندگانت گشوده‌ای و نام آن را باب توبه نهاده‌ای و نشانه‌ای به سوی این در از وحی خود نصب کرده‌ای تا کسی آن در را گم نکند و تو ای بلند مقام [در قرآنت آیه 8 سوره تحریم] فرموده‌ای: به سوی خدا توبه کنید، توبه راستین و خالص.»
شرح کوتاه
از نعمت‌ها و باب‌های بزرگ و ممتاز و پرمهری که خداوند به بندگانش ارزانی داشته و آن را به روی بندگانش گشوده، مسئله توبه است؛ بنابراین باید از این نعمت فوق‌العاده، بهره ببریم، با دستیابی به این نعمت، خود را پاکیزه درگاه الهی سازیم و از کفران چنین نعمتی دوری نموده و بهراسیم. نعمتی که خداوند علامتی برای گم نشدن از آن و گم نکردن آن نصب نموده و آن، نعمت توبه است که نشانه‌هایش که از سوی پیامبر(ص) تعیین شده، پشیمانی از گناهان سابق، تصمیم بر ترک گناه آینده و ادای حق‌الله و حق‌النّاس است و وحى الهى از هر سو ما را به سوی آن فرا می‌خواند. از جمله قرآن خطاب به مؤمنان می‌فرماید: «به سوی خدا بازگشت نموده و با توبه راستین»، زیر پوشش الطاف خاص و ممتاز الهی درآیید که در این صورت به سعادت ابدی خواهید رسید.
به راستی چقدر مایه بدبختی و سیه‌روزی است که انسان، به این ندای الهی پشت کند و از چنین فتح بابی که سراسر آن لطف و عنایت و بخشایندگی خدای مهربان است چشم‌پوشی نماید. زهی تیرگی و بی‌توفیقی! ولی خوشا به سعادت کسی که در پرتو توبه راستین خود را به این باب ممتاز و عفو جهان شمول واصل نماید.
پی‌نوشت
[1]. در این باره به آیات ۱۶۰ بقره، ۳ و ۱۰۴ توبه، ۳۷ بقره و آیاتی که کلمه «توّاب» در آن‌ها آمده مراجعه شود.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی
ارسال نظر